I L I C E U M O G Ó L N O K S Z T A Ł C Ą C E
im. Bolesława Krzywoustego
w Nakle Nad Notecią
krótki rys historyczny
WSTĘP
Rok 2016 jest dla I Liceum Ogólnokształcące w Nakle nad Notecią nie tylko czasem świętowania 140 – rocznicy powstania instytucji, lecz również zachętą do wspomnień, przypominania przeszłości, odświeżania kart historii tej szkoły. A ta jest niezwykle ciekawa i obszerna. Liceum było swoistym świadkiem swoich czasów, na jego dzieje wpływ miały wydarzenia historyczne, które determinowały losy państwa i narodu polskiego.
Początki szkoły związane są z rzeczywistością zaborową – wtedy powstało Gimnazjum pruskie ( w latach 1862 – 1920); następnie po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości funkcjonowało jako Państwowe Gimnazjum im. Bolesława Krzywoustego (w latach 1920 – 1939); wreszcie po II wojnie światowej przekształcono je w Liceum Ogólnokształcące (od 1945r. po dzień dzisiejszy).
GIMNAZJUM NAKIELSKIE w latach 1862 – 1920
Pierwszy okres działalności placówki związany jest z okresem rozbiorów. Zgodnie z ustaleniami I traktatu z 1772 r. ziemię nakielską zagarnęło Królestwo Pruskie. Po Kongresie Wiedeńskim, zamykającym okres napoleoński w Europie, zmieniono status administracyjny obszaru. Władze pruskie włączyły Nakło do powiatu wyrzyskiego, jednego z 9 w Regencji Bydgoskiej, a ta stała się częścią Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Taki stan prawny przetrwał do I wojny światowej. Władze zaborcze w stosunku do ludności polskiej prowadziły konsekwentną politykę ograniczania swobód, a później całkowitego zniemczania, uderzając między innymi w oświatę i kulturę.
Początki nakielskiego gimnazjum sięgają połowy XIX w. i związane są z inicjatywą oddolną. Rada Miejska – ówczesna władza – kilkakrotnie odrzucała prośby mieszkańców, zgłaszających potrzebę stworzenia takiej instytucji. Pomysłodawcy jednak nie zrazili się niechęcią notabli miejskich i założyli komitet, który po pokonaniu wielu przeszkód doprowadził do otwarcia szkoły.
Pierwsza szkoła średnia w Nakle rozpoczęła swoją działalność 1 maja 1862 roku. Naukę rozpoczęły wtedy 2 pierwsze klasy męskie, jedna żeńska i jedna mieszana. Po miesiącu uruchomiono drugą klasę żeńską, a w 1863 r. tzw. kwartę. W początkowym okresie jej status –jako instytucji prywatnej – nakładał na założycieli obowiązek sfinansowania działalności szkoły. W 1866 r. władze miejskie przejęły zakład naukowy na etat miejski, tym samym zaczęły partycypować w kosztach utrzymania placówki.
12 czerwca 1873 r., dzięki staraniom rektora dr Karola Kunze szkoła otrzymała status progimnazjum o charakterze klasycznym, czyli niepełnej szkoły średniej, po której uczniowie mogli bez egzaminu kontynuować edukację w wyższych klasach gimnazjum. Na początku placówka była trzyletnią szkołą rozwojową dla młodzieży w wieku 12 -15 lat.
31 sierpnia 1876 r. władze pruskie zadecydowały o włączeniu szkoły do systemu szkolnictwa państwowego. Kilka miesięcy później, kiedy progimnazjum osiągnęło pełną liczbę klas, zostało przekształcone w gimnazjum. Oficjalnie nastąpiło to 9 grudnia 1876 r. W okresie istnienia progimnazjum kierowało nim 8 rektorów – dyrektorów. Byli to Niemcy, starannie dobierani przez władze. Pierwszym był dr Karol Kunze, następnie Schneider, dr Richter, dr Heidrich, dr Lehman, dr Mann, Bronisław Zielonka i dr Muth. Wśród nauczycieli dominowali również Niemcy, Polacy pracowali krótko i należeli do wyjątków.
Na początku szkoła nie miała własnej siedziby. Z konieczności więc lekcje odbywały się w prywatnym domu kupca przy ul. Podgórnej.
Nowy budynek wraz z przyległym gruntem władze szkolne przekazały gimnazjum 31 sierpnia 1876 r. Budynek kilkakrotnie rozbudowywano, aby pomieścił coraz liczniejsze grono uczniowskie. W 1881r. oddano do użytku salę gimnastyczną, a w 1912 r. dom dla pana dyrektora przy dzisiejszej ul. Mickiewicza. Nauka w gimnazjum trwała 9 lat. Najniższa klasa nazwana była – seksta (szósta),następne to: kwinta (piąta), kwarta (czwarta), tertia niższa (niższa trzecia), tertia wyższa (trzecia wyższa), sekunda niższa (niższa druga), sekunda wyższa ( wyższa druga), oraz pryma niższa ( niższa pierwsza) i pryma wyższa ( wyższa pierwsza). Po ich ukończeniu można było przystąpić do egzaminu maturalnego.
Naukę w gimnazjum rozpoczynały dzieci w wieku 8 – 9 lat, egzamin dojrzałości składali młodzieńcy liczący sobie 18 – 19 lat. Organizacja roku szkolnego wyglądała również inaczej niż obecnie. Rozpoczynał się on po feriach wielkanocnych, a kończył przed Wielkanocą w marcu lub kwietniu, w zależności od kalendarza świąt. Przeciętnie rok szkolny trwał około 250 dni, z 5 dłuższymi przerwami feryjnymi w nauce..
Wraz z upływem lat systematycznie zwiększała się liczba uczniów, pobierających naukę w szkole. Przeważały jednak dzieci z rodzin niemieckich i żydowskich. W 1876 r. w sześciu klasach było zapisanych 173 uczniów, a w 1914 r. – już 290. Mimo negatywnego nastawienia władz pruskich, zmieniały się również proporcje narodowościowe na korzyść Polaków. W cytowanym okresie prawie siedmiokrotnie wzrosła liczba uczących się dzieci z polskich rodowodem, z 15 do 110 w 1914 r. Czesne, jakie pobierała szkoła było dość wysokie ( początkowo 90 marek za rok, później 130), dlatego też mogli kształcić się w niej dzieci dobrze sytuowanych rodziców.
Poziom nauczania był wysoki i wielu uczniów zmuszonych było do powtarzania klasy. Plan zajęć był obszerny i wymagał sporo wysiłku i zaangażowania ze strony młodzieży. W gimnazjum klasycznym wykładano tygodniowo: 6 -8 godz. łaciny, 6 godz. greki, 2-3 godz. języka niemieckiego, 2-4 godz. francuskiego lub angielskiego, poza tym po 2-3 godz. historii, geografii, biologii, fizyki z chemią, 3- 4 godz. matematyki, poza tym uczono rysunku, śpiewu, kaligrafii i 3 godz. ćwiczeń cielesnych. Nieliczni dopuszczani byli do najważniejszego sprawdzianu – egzaminu maturalnego. Pierwszy taki egzamin przeprowadzono w szkole w kwietniu 1876 r. Przystąpiło do niego zaledwie 2 uczniów i pozytywnie go zaliczyło. W annałach szkoły zachowały się ich nazwiska. Owi pierwsi maturzyści to Reinholz Koepp – późniejszy adwokat praktykujący w Pile i Jan Mathes – po stosownych studiach objął posadę lekarza w Obornikach. Świadectwo dojrzałości uprawniało do podjęcia studiów wyższych bez dodatkowych egzaminów, osiągnięty wynik był więc niezwykle ważny dla dalszych planów uczniów.
W latach 80 – tych XIX w. władze pruskie jasno i precyzyjnie określały priorytety dla państwowego gimnazjum – było ono przeznaczone dla młodzieży wyłącznie męskiej różnej narodowości i różnych wyznań , z językiem wykładowym niemieckim. Celem Berlina była unifikacja ziem zaboru pruskiego z państwem niemieckim nie tylko administracyjna, ale przede wszystkim zacierająca różnice narodowe i społeczne. Szkoła była jednym z elementów pruskiej machiny germanizacyjnej. Język polski pozostał w szkole tylko w latach 1893 – 99, i to jako przedmiot nadobowiązkowy. Później zaniechano tej praktyki pod pretekstem braku wykładowcy. Religię wykładano w języku polskim, ale pod wpływem dyrekcji i nadzoru urzędniczego, ograniczano ją do klas najniższych. Były również okresy, kiedy język polski był w placówce nieobecny.
Młodzież polska w tej pruskiej szkole poddawana była różnym szykanom i rygorom. Na terenie placówki nie można było nawet komunikować się używając ojczystej mowy. Nauczyciele i młodzież nie mogli należeć do polskich towarzystw oświatowych, kulturalnych , czy też katolickich. Jednakże działania władz przynosiły skutki przeciwne do zamierzonych. Prawdopodobnie już od 1885 r. na terenie szkoły pojawiły się początki konspiracyjnej działalności polskiej młodzieży. Pierwszą była tajna organizacja samokształceniowa im. Adama Mickiewicza; później Związek „Czerwonej Róży”. Na jej bazie powstało w gimnazjum Towarzystwo Tomasza Zana, nawiązujące do działalności filomatów wileńskich. Nie zachowały się dokumenty z początkowego okresu działalności. Trudno podać nazwiska założycieli, członków organizacji, nawet datę jej powstania. Jedyne zachowane źródło – krótkie sprawozdanie ucznia gimnazjum i prezesa TTZ Tadeusza Pietrykowskiego obejmuje okres 1910 -1916. Młodzi gimnazjaliści założyli również w 1913 r. tajną drużynę skautów im. Tadeusza Kościuszki. W 1915r. młodzi z TTZ zaczęli wydawać nawet gazetę kulturalno- literacką „ Sztandar”. Represje za prowadzenie tego rodzaju działalności były bardzo dotkliwe dla ucznia i jego rodziny, z wydaleniem ze szkoły włącznie. . Jednak praca konspiracyjna przynosiła wymierne efekty. Wychowała pokaźne grono młodych patriotów – żołnierzy i powstańców.
Początek XX w. niósł dla Polaków nowe nadzieje, bowiem rozsypał się fundament polskiej niewoli – sojusz Niemiec, Rosji i Austro –Węgier. Nasi zaborcy stanęli naprzeciw siebie, stwarzając sytuację międzynarodową, w której odbudowanie polskiej państwowości stawało się coraz bardziej realne.
I wojna światowa dotknęła również nasze miasto i zdezorganizowała działalność gimnazjum. Wielu starszych uczniów i nauczycieli zostało powołanych do służby wojskowej. Zajęcia szkolne coraz częściej zawieszano bądź przerywano ćwiczeniami wojskowymi.
Budynek internatu do 1976 roku
Uczniowie nakielskiej szkoły walczyli nie tylko na frontach wojennych, ale również po jej zakończeniu. Polacy musieli bowiem w powstaniach wielkopolskim i śląskich , czy też w wojnie z Rosją bolszewicką w 1920 r. wyznaczać granice odradzającej się Polski. Wielu już nie powróciło z wojennych szlaków do swoich domów – np. Zygmunt Kaletka, Kazimierz Susała, Mieczysław Bronowicki, Wacław Pieniążkiewicz, Wacław Radomski, Michał Jarecki, Prusinowski, Józef Codrow, Wiktor Bartkowski i inni.
PAŃSTWOWE GIMNAZJUM I LICEUM w NAKLE – 1920 – 1939
Mimo przegranej w I wojnie światowej Niemcy szybko nie opuszczali terenów polskich zajmowanych od dziesięcioleci. Dopiero decyzje konferencji wersalskiej (1919 r.) zmusiły ich do zaakceptowania odrodzenia państwa polskiego i oddania ziem.
Wolna Polska zawitała do Nakła wraz z Armią Błękitną gen. Józefa Hallera 20 stycznia 1920 r. Tydzień później Niemcy zdecydowali się przekazać kierownictwo nad szkołą ks. Kazimierzowi Pałkowskiemu. Kuratorium Okręgu Szkolnego w Poznaniu 9 kwietnia 1920 r. mianowało pierwszego dyrektora – prof. Jana Augustyńskiego. Inauguracja nowego roku szkolnego odbyła się 15 kwietnia 1920 r., uruchomiono 9 klas wg starego przedwojennego systemu. Ustawa oświatowa z czerwca 1920 r. wprowadzała nową organizację szkoły. Na jej mocy powołano 8 –letnie gimnazjum męskie typu klasycznego. Nauka została podzielona na 2 części: 3- i 5- letni kurs . Władze oświatowe zezwoliły już w lutym 1921r. na wprowadzenie w jednej klasie gimnazjum programu humanistycznego, inicjując przekształcanie szkoły w gimnazjum o takim profilu. W programach nauczania dokonano niezbędnych korekt; usunięto naukę greki i kulturę antyczną, wprowadzając język ojczysty, historię i języki nowożytne. Zmianie uległ również sposób rekrutowania uczniów. Do pierwszej klasy przyjmowano chłopców po 4 klasach szkoły powszechnej lub nauce prywatnej i egzaminie wstępnym. Pochodzili oni, rzecz jasna nie tylko z Nakła , ale i okolicznych miejscowości. Rodzice musieli wnosić czesne , bowiem nauka na tym poziomie była płatna.
W dniu 2 marca 1926r. – pół wieku od upaństwowienia szkoły – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nadało jej oficjalną nazwę – Państwowe Gimnazjum im. Bolesława Krzywoustego.
Kolejna reorganizacja, jaką przeżyła szkoła, była skutkiem reformy ministra Janusza Jędrzejewicza w 1932 r. Jej celem było ujednolicenie systemu szkolnictwa w Polsce i modernizacja programów nauczania, w tym edukacji matematyczno – fizycznej. Na mocy ustawy o ustroju szkolnictwa z tegoż roku, wprowadzano w Polsce 6 –letnią szkołę średnią ogólnokształcącą (4 –letnie gimnazjum i 2 –letnie liceum). Po pierwszej można było ubiegać się o małą maturę, po drugiej o dużą maturę, uprawniającą do podjęcia studiów wyższych. Do gimnazjum przyjmowano dzieci 12 -13 letnie, po sześcioletniej szkole powszechnej. Pierwsze zreformowane klasy pojawiły się w szkole w 1933 r. Pierwsza mała matura odbyła się w roku 1937, duża w 1939. Jednocześnie kształcono młodzież wg starych rozwiązań. Ostatni egzamin maturalny 8-letniego gimnazjum humanistycznego miał miejsce w 1938 r. W okresie międzywojennym nakielskie gimnazjum i liceum opuściło ok. 300 maturzystów. W roku 1936 dokonała się kolejna mała rewolucja – zaczęto przyjmować do szkoły dziewczęta.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego placówką kierowało 4 dyrektorów. Do końca roku szkolnego 1922/23 wspomniany już wcześniej Jan Augustyński, od początku roku szk. 1924/25 –do końca 1930/31- Zygmunt Polakowski. W latach trzydziestych funkcje te pełnili: Roman Gierczyński (1931-1934) i Franciszek Kerner ( 1934-1939). Szczególnie trudne zadanie stanęło przed pierwszym z nich. Dyrektor Augustyński musiał bowiem zorganizować pracę polskiej szkoły od podstaw, mając zaledwie 5 nauczycieli. Oprócz Dyrektora byli to: Bronisław Wiśniewski, ks. Alfons Szukalski, emerytowany już Jan Mindak oraz Walenty Torka, który jako jedyny pracował w przedwojennym gimnazjum. Z konieczności więc, na początku nauka odbywała się w klasach łączonych. Później uzupełniano kadrę profesorską nauczycielami z innych rejonów. Władysław i Zofia Pułczyńscy przyjechali z Nowego Sącza, dr Maria Wotkówna i Józef Zawirowski z Jasła, Kazimierz Monkiewicz z Mińska Białoruskiego, Aleksander Topolski z Piotrkowa Trybunalskiego, Maria Niedbalska z Inowrocławia. Stopniowo w skład grona pedagogicznego zaczęli wchodzić nakielanie – Czesław Gapiński , Irena Ślęczkówna, Elżbieta Szulisławska. Malarz Marian Faczyński uczył młodzież rysunków. Jego dziełem był obraz pierwszego patrona szkoły – św. Stanisława Kostki ( 13 listopada 1920 r). Obraz był darem rodziców i został zawieszony w auli szkolnej.
Kadra pedagogiczna w tym pierwszym okresie ulegała licznym zmianom. Po roku lub kilku latach nauczyciele podejmowali pracę w większych ośrodkach ( np. Irena Ślęczkówna przeniosła się do Poznania do żeńskiej szkoły). Część pedagogów powróciła do swoich rodzinnych miejscowości , inni otrzymywali służbowe przeniesienia. Dyrektor Jan Augustyński otrzymał również takie przeniesienie – został mianowany dyrektorem gimnazjum w Grudziądzu. Dzięki jego pracy oraz zaangażowaniu nauczycieli w Nakle funkcjonowała duża szkoła, złożona z 12-tu oddziałów, posiadającą własną bibliotekę. Liczba uczniów wzrosła ze 155 na początku do 291 w roku szkolnym 1922 /23. Pod tym względem był to rok wyjątkowy. W następnych latach liczba uczniów ustabilizowała się na poziomie około 250.
Odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych, długotrwała walka o granice zrujnowały budżet państwa polskiego. W 1923 r. Polska doświadczyła pierwszego kryzysu gospodarczego.
Rok szkolny 1923-24 był trudny również dla gimnazjum, głównie z powodów finansowych. Po odejściu Jana Augustyńskiego tymczasowe kierownictwo szkoły powierzono Aleksandrowi Topolskiemu, najstarszemu członkowi grona pedagogicznego. Dzięki jego staraniom, w marcu 1924 r. powstało Towarzystwo Przyjaciół Gimnazjum w Nakle. W tych trudnych czasach mieszkańcy starali się wspierać szkołę finansowo i materialnie. Radca Draheim ufundował obraz drugiego patrona – księcia Bolesława Krzywoustego, ks. Geppert medalion z wizerunkiem Bolesława Chrobrego i kilkadziesiąt obrazów Grottgera. Powiatowa Komisja Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego fundowała stypendia dla mniej zamożnej młodzieży. Komitet Rodzicielski (powstał w 1923 r.) i społeczność miasta wspólnie pracując , starali się stwarzać uczniom jak najlepsze warunki do edukacji i wypoczynku.
Na przekór trudnym czasom, szkoła rozszerzała swoje formy działalności. Wychowankowie mogli swoje pasje rozwijać, angażując się w działania różnych organizacji i stowarzyszeń, np.:
1) Towarzystwo Tomasza Zana – reaktywowane 11 marca 1928r., pod opieką ks. Średzińskiego, Prof. Marciniaka i Kotarskiej; najpoważniejsza organizacja skupiająca duże grono młodzieży, organizowała obchody rocznic narodowych, wykłady historyczne przygotowywane przez uczniów, przedstawienia teatralne; wspierała Polaków mieszkających na ziemiach niemieckich (zbiórki książek i czasopism); członkowie zebrali fundusze i zakupili sprzęt radiofoniczny dla szkoły;
2) Drużyna harcerska – od 1920r. w szkole, najpierw kierowana przez prof. Bronisława Wiśniewskiego, później prof. Franciszek Marciniak; organizowano wieczornice i przedstawienia szkolne, kursy samarytańskie, obozy i biwaki, zloty i konkursy;
3) Samorząd uczniowski – od 1920r. – tworzyli go uczniowie od klasy IV wzwyż; do niego należała organizacja szkolnego życia, prowadził świetlicę i sklepik szkolny”, zbierał pieniądze na pomoc dla uboższej młodzieży;
4) Sodalicja Mariańska – od 1923r. z inspiracji ks. Alfonsa Szukalskiego. Pomagała w wychowaniu religijnym młodzieży gimnazjalnej, organizując wspólne nabożeństwa, spotkania dyskusyjne;
5) Liga Obrony Powietrznej Państwa – od 1927r. z inicjatywy dyr. Polakowskiego była odpowiedzią na akcję ogólnonarodową, wspierającą powstające polskie siły powietrzne, należeli do niej wszyscy nauczyciele i ponad 190 uczniów;
6) Komitet Floty Narodowej – od 1928r. – podobnie do poprzedniej organizacji, prowadził działalność referatową w szkole i w powiecie;
7) Hufiec szkolny – od 1922r.w – jego zadaniem było przygotowanie młodzieży do służby wojskowej. Komendantem był prof. F. Marciniak, a ćwiczenia przeprowadzał por. Raczkowski z Wyrzyska. Po ukończeniu 3-letniego kursu chłopcy otrzymywali świadectwo i prawo do skrócenia o 3 miesiące służby wojskowej.
8) Koło krajoznawcze – założone w 1931r. pod opieką prof. Anny Fedkowiczówny; organizowało krótkie okoliczne wycieczki oraz dłuższe rajdy wakacyjne;
9) Klub sportowy „ Noteć” – od 1922 r. w gimnazjum; początkowo tylko był to klub piłki nożnej, później powstały sekcje piłki koszykowej, siatkówki i lekkoatletyczna; reaktywowano również przedwojenny klub wioślarski. Pierwszym opiekował się prof.. Franciszek Marciniak, drugim prof. Władysław Pułczyński. Szkolni sportowcy brali udział w zawodach i osiągali sukcesy na szczeblu krajowym, np. mistrzostwo kraju w rzucie oszczepem – Medard Gburczyk i Stanisław Balcerowski, w skoku wzwyż juniorów – Eugeniusz Filipiak, w skoku w dal juniorów – Lucjan Tadych i inni.
10) Orkiestra szkolna – stworzył ją w szkole młody nauczyciel Jan Szczurkiewicz, absolwent Politechniki Lwowskiej, ale obdarzony talentem muzycznym i organizacyjnym. Szkolna orkiestra miała 4 sekcje: mieszaną ( symfoniczną), dętą, kwartet smyczkowy i trio fortepianowe. Skupiała ponad 30 uczniów. Do historii miasta przeszły niedzielne marsze młodzieży ze szkoły do kościoła z orkiestrą.
Stopniowo krzepło również grono pedagogów gimnazjum. Kadra się stabilizowała i podnosiła swoje kompetencje. W 1926r. tytuły profesorów szkoły średniej otrzymali: Franciszek Marciniak – historyk, Czesław Gapiński- matematyk, Władysław Pułczyński -łacinnik i inni. Wymieniać można następne nazwiska zasłużonych dla szkoły profesorów: Czesława Wachowicza – nauczyciela wf, Wincentego Birkenmajera – polonisty i taternika, który młodzież zabierał do teatrów warszawskich i na wycieczki turystyczne (zginął w Tatrach w 1933 r.) , Zofii Pułczyńskiej-Cieślowej – nauczyciela przyrody i wielu innych.
Szkoła, przez wychowanków nazywana symbolicznie „ orlim gniazdem”, zapewniała wysoki poziom kształcenia i wychowania. Wyposażała swoich absolwentów nie tylko w niezbędną wiedzę i umiejętności, lecz również odkrywała i rozwijała różne pasje i uzdolnienia młodzieży.
II wojna światowa przerwała działalność nakielskiej szkoły. Wielu starszych uczniów i nauczycieli zgłosiło się do służby wojskowej i wyruszyło na front. Inni współtworzyli Nakielski Batalion Obrony Narodowej. Już 2 września 1939 r. wojska przeciwnika opanowały miasto i przystąpiły, podobnie jak w całym kraju, do grabieży majątku i eksterminacji ludności polskiej. Piwnice i strych budynku liceum Niemcy przekształcili w tymczasowe więzienie i zaczęli gromadzić tutaj Polaków. Do grudnia 1939 r. przetrzymywano tutaj nauczycieli z gimnazjum i szkół powszechnych z Nakła i okolic oraz innych patriotów. Stąd wywożono ich do więzienia w Bydgoszczy, stamtąd z kolei na miejsca straceń, do obozów koncentracyjnych lub na przymusowe roboty. W wyniku wojny obronnej oraz brutalnej akcji eksterminacyjnej, prowadzonej przez okupantów w 1939r. życie stracili profesorowie:
- Franciszek Cieśla – malarz, absolwent Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, w szkole pracował od 1930r;
- Antoni Lauferski – historyk, absolwent Poznańskiego Uniwersytetu, nauczyciel od 1936r. , porucznik 15 Pułku Artylerii Lekkiej w Bydgoszczy, zginął broniąc Warszawy 17.09.1939r.;
- Dyr. Zygmunt Polakowski – rozstrzelany w Dolinie Śmierci w Fordonie w październiku 1939r.;
- Marian Faczyński – malarz z Krakowa , uczeń J. Fałata, J. Malczewskiego i T. Axentowicza, w szkole pracował od 1921 do 1930 r., zmarł wywieziony do Kazachstanu i tam zmarł;
- Edmund Fiebig – romanista, absolwent Uniwersytetu w Poznaniu, zamordowany wspólnie z dyr. Polakowskim w Dolinie Śmierci w Fordonie na początku okupacji.
W obozach koncentracyjnych przetrwali cały okres wojny profesorowie Franciszek Marciniak (Mauthausen) i Czesław Wachowicz (oflag Murnau), z transportu natomiast uciekł Czesław Gapiński.
Los swoich nauczycieli podzielili uczniowie i absolwenci naszej szkoły. W radzieckich i niemieckich obozach oraz więzieniach zginęli m.in. Tadeusz i Wincenty Pietrykowscy ( Kozielsk i Katyń), Kornel Wierzbicki ( Dachau), Antoni i Stanisław Czeszewscy (Mauthausen), Kazimierz Czeszewski (Paterek), Jan Krysiński ( Gusen), Walerian von Ossowski ( Stutthof) i innych. W samym Nakle, podobnie jak i całym kraju Niemcy zamknęli szkoły polskie, uruchamiając jedynie dla młodzieży niemieckiej własną szkołę – Mittelschule. Mieściła się ona w budynku gimnazjum i nauczycieli do niej sprowadzono z Niemiec. Młodzieży polskiej pozostawały jedynie tajne komplety. Konspiracyjne nauczanie prowadzili nauczyciele i starsi uczniowie, gromadząc się w mieszkaniach prywatnych.
LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE – po 1945r.
Zdjęcie z 1945 roku
Jeszcze nie zakończyły się działania wojenne w 1945 r., a już Polacy przystąpili do odbudowy kraju ze zniszczeń . Nowa polska władza – Komisja Oświaty Miejskiej Rady Narodowej w Nakle zadanie uruchomienia szkoły powierzyła Czesławowi Gapińskiemu – jedynemu nauczycielowi z przedwojennego gimnazjum, który przebywał w mieście. Gmach placówki był zniszczony, bez okien i potrzebnego sprzętu. Lecz największym problemem był brak kadry nauczycielskiej. Po 2 zaledwie miesiącach, 10 kwietnia 1945 r. uroczyście zainaugurowano pierwszy powojenny rok szkolny. Rozpoczęło swoją edukację 263 uczniów w klasach gimnazjalnych. Licealne klasy uruchomiono rok później. Ten pierwszy rok nauki był krótki – trwał do 31 lipca. Następny też był realizowany w trybie przyspieszonym i zakończył się egzaminem maturalnym w lipcu 1946 r. Szkoła dysponowała już biblioteką, pojawiły się kółka zainteresowań, Samorząd uczniowski, ZHP. Zapał młodzieży do nauki był ogromny, tak jakby chciała ona wyrównać braki i zaległości, powstałe w wyniku wojny i okupacji. Wspierał ich w tej pracy zespół 13 nauczycieli.
Szkoła została uruchomiona już w innych realiach ustrojowych, jednak do 1948r. pracowała wg przedwojennego systemu organizacyjnego. Z biegiem czasu jednak zachodziły coraz większe zmiany w szkolnictwie, wynikające z sowietyzacji państwa. Władze wprowadziły bezpłatną naukę, chcąc zdemokratyzować cały system. Zmianom ulegały treści programowe, szczególnie historii, jęz. polskiego, zagadnień współczesnych. Wprowadzono nowe przedmioty – naukę o Polsce i świecie współczesnym oraz język rosyjski. Rok 1948 przyniósł reformę szkolnictwa i od września liceum zmieniło swoją organizację. W Polsce powstawać zaczęły tzw. 11- latki, tzn. 7-letnie szkoły podstawowe i 4- letnie licea. W Liceum Ogólnokształcącym w Nakle uczyła się młodzież, przydzielona do klas od VIII do XI. Do klasy 8 licealnej przyjmowano po uprzednim pomyślnie zdanym egzaminie wstępnym. W pierwszym roku nowej organizacji w szkole podjęło naukę 272 uczniów, w latach następnych liczby te wzrastały, np. w roku szk. 1965/66 uczniów było 480 (w 12 klasach), w r. 1976/77 – 521, a w r. 1984/85 spadła do 416.
Czasy stalinowskie odznaczyły swoje piętno na szkole. Sytuacja, w jakiej znaleźli się nauczyciele dla niejednego nich okazała się niezwykle trudna. Treści, które przekazywali nie zawsze były zgodne z prawdą, wiedzieli i czuli, że realizują zadania dydaktyczne i wychowawcze, którym nie przyznawali racji.
Lata 60 –te to okres wdrażania nowej reformy oświaty, programów nauczania, zmian podręczników i regulaminów egzaminów maturalnych. Licea zostały oddzielone od szkół podstawowych. Klasy otrzymały numerację od I do IV, przyjmowano do niej po ukończeniu 8 –letniej szkoły podstawowej i konkursie świadectw. Modernizacja planów nauczania i programów szkolnych od 1970 r. wpłynęła na różnicowanie kształcenia przez wprowadzenie klas profilowanych w naszym liceum. Były to cztery typy profili: matematyczno- fizyczny, biologiczno- chemiczny, humanistyczny i podstawowy. Zmiany przyczyniły się do szczególnego rozwoju szkoły w tym okresie. Za całokształt pracy dydaktyczno –wychowawczej Liceum w 1973 r. otrzymało Medal Komisji Edukacji Narodowej. Takie samo odznaczenie otrzymał również mgr Jan Gorączko – najdłużej pracujący nauczyciel w powojennej historii szkoły.
Dbałość o wysoki poziom kształcenia i wychowania uczniów Krzywoustego była i jest nadal najważniejszym priorytetem dyrekcji i kadry pedagogicznej. W powojennym okresie Liceum kierowali następujący dyrektorzy:
- mgr Kazimierz Bieliński – w latach 1945-50,
- mgr Czesław Wachowicz – w latach 1950-70,
- mgr Ryszard Pankowski – w latach 1970-84,
- mgr Jan Gawroński – w latach 1984-92,
- mgr Anita Sadowska – w latach 1992 – 2007,
- mgr Paweł Darul – w latach 2007 – 2022,
- mgr Aleksandra Białka – od 2022 r.
Zmieniająca się szkoła i zdolna młodzież wymagała odpowiednio przygotowanych pedagogów. Z biegiem czasu nauczyciele sukcesywnie podnosili swoje kwalifikacje. W r. szk.1959/60 tylko 36% grona posiadało pełne przygotowanie do pracy w szkole średniej; dziesięć lat później już 55%; a w roku 1975/6 – 72% kadry, pozostali kontynuowali studia zaocznie. W 1984r. wszyscy posiadali już wykształcenie wyższe magisterskie, dwoje tytuł doktora (chemii i historii), część specjalizacje zawodowe.
Poziom kształcenia młodzieży też wzrastał i sprawdzany był na egzaminach wstępnych na studia. W latach 1972-74 – 72% absolwentów podejmowało dalszą naukę w szkołach wyższych lub policealnych; w 1975 r. – 75%, podobne wskaźniki zanotowano w 1985 r.
Transformacja systemowa Polski po 1989 r. stworzyła kolejne możliwości przed szkołą. Z inicjatywy ówczesnej dyrektor Anity Sadowskiej nauczyciele opracowali i wdrożyli 21 programów klas autorskich. Pojawiły się nowe profile, np. matematyczno –fizyczny z elementami informatyki, filologiczny, pedagogiczny, ekologiczno –medyczny i inne. Powiększyła się do pięciu ilość języków obcych, nauczanych w liceum ( j. angielski, francuski, niemiecki, rosyjski, łaciński). Umożliwiło to prawie 100% młodzieży kontynuować naukę w szkołach wyższych, a co najmniej 80% na studiach dziennych. Uczniowie Liceum zdobywali tytuły laureatów i finalistów olimpiad i konkursów krajowych z wielu przedmiotów. Nasi uczniowie i absolwenci byli i są obecnie stypendystami Prezesa Rady Ministrów, Marszałka Sejmiku i Ministra Edukacji. I LO zostało przyjęte do KLUBU NAJSTARSZYCH SZKÓŁ W POLSCE.
Wychodząc naprzeciw nowym europejskim wyzwaniom, nauczyciele i młodzież zaangażowali się w program Comenius, a później w nawiązanie współpracy z europejskimi szkołami. Od 1995 r. ma miejsce polsko-niemiecka współpraca z gimnazjum w Elsterwerda. Od 1999 r. realizowane są projekty anglojęzyczne z PENTA college w Holandii. Uczniowie mogą doskonalić swoje umiejętności językowe i współtworzyć projekty, poszerzać własne zainteresowania, wykorzystując nowoczesne technologie komunikacyjne. Cyklicznie odbywa się również wymiana młodzieży między partnerskimi szkołami.
W 2002 r. wprowadzono kolejne duże zmiany w organizacji szkoły oraz w formule egzaminu maturalnego. Wprawdzie już wcześniej zmieniono system oświaty w Polsce z dwustopniowego w trójstopniowy ( sz. podstawowa – gimnazjum – sz. średnia), to od r. szkolnego 2002/03 reforma zaczęła obowiązywać w szkołach średnich. Nakielskie liceum stało się trzyletnią szkołą ponadgimnazjalną z egzaminem maturalnym, ocenianym zewnętrznie. Dokonała się kolejna modyfikacja programowa i wymagania stawiane uczniom. Obecnie matura określa poziom wiedzy i umiejętności absolwentów z 3 obowiązkowych i dodatkowych wybranych przedmiotów oraz zastępuje egzamin wstępny do szkół wyższych. Prace sprawdzane są przez niezależnych zewnętrznych egzaminatorów, a wyniki porównywalne w całej Polsce. Liceum od wprowadzenia nowej matury notuje bardzo wysokie, w porównaniu z krajowymi, wskaźniki zdawalności egzaminu. Wynoszą one od 96 do 99%, podczas kiedy wskaźniki krajowe są poniżej 90%. Stosunkowo dużo ( 90%) absolwentów kontynuuje naukę na uczelniach Krakowa, Poznania, Gdańska, Gdyni, Torunia, Wrocławia, Białegostoku, Szczecina, Bydgoszczy i wielu innych ośrodkach akademickich. Obecnie w szkole uczy się około 400 uczniów pod kierunkiem 40 nauczycieli (dyplomowanych -33, mianowanych -5, kontraktowych -2).
„Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia”- zwykł powtarzać Seneka Młodszy.
Przyglądając się przeszłości i teraźniejszości I Liceum im. Bolesława Krzywoustego w Nakle nad Not., badając wyniki maturalne i dalsze losy naszych absolwentów, można znaleźć wiele dowodów, potwierdzających prawdziwość tej starożytnej sentencji.